Dönüşüm, Franz Kafka'nın 1915 yılında yayımladığı, korkunç olarak tanımladığı öyküsüdür ve günümüzde en önemli eseri olarak bilinmektedir. Franz Kafka 1924 yılında, 40 yaşındayken veremden ölmüştür. Aynı zaman da bir süre önce kanser teşhisi konulmuştur. Ölümünden önce yakın dostu Max Brod'dan yapıtlarının tamamını yakıp, yok etmesini istemiştir. Ancak bu isteği yerine getirilmemiştir. Franz Kafka eserlerinin tamamını Almanca yazmıştır ve Yahudi olduğu için eserleri yasaklanan kitaplar arasında yer almıştır.

Kitap, Franz Kafka hayattayken basılmış olan tek ünlü eseridir ve ülkemizde ilk olarak Değişim adıyla yayınlanmış. Çevirmen Ahmet Cemal tarafından adının gerçekte Dönüşüm olduğu ifade edilmiştir. Bu nedenle bazı eski basımlarda Değişim olarak geçmektedir.

''Gregor Samsa'nın bir sabah kendini yatağında bir böcek olarak bulması, salt bir değişim değil fakat 'başkalaşım'dır. O, insanlığını koruyarak bazı değişiklikler geçirmemiştir; artık farklı bir canlı türü olmuştur.''

 Dönüşüm de dikkat dağıtabilecek ayrıntılara yer verilmemiştir ve yapılan kişi tahlilleri ustalıkla ele alınmıştır. Toplum tarafından dışlanan, kurulan düzen içerisinde, istenilenin yapılmadığı taktirde yalnızlaştırılan bir karakterin öyküsüdür.

Groger Samsa eserin baş kahramanıdır. Ailesiyle birlikte yaşamaktadır ve geçimini tüccarlık yaparak sağlamaktadır. Annesi, Babası ve bir de kız kardeşi vardır. Groger Samsa bir gün işe gitmek için uyanır, ancak yatağından kalkamaz ve kendisinin dev bir böceğe dönüştüğünü fark eder. Bu dönüşüme ilk başta kimse anlam veremez. Görüntüsü dışında değişen hiç bir şey yoktur. Düşünceleri, duyguları ve anıları aynıdır. Samsa onlarla konuşabilmeyi bir çok defa denemiştir ancak ailesinin duydukları sadece bir böcekten çıkabilecek seslerdir.

Oğlu ile her zaman arası iyi olan annesi bu dönüşümden sonra onu görmeye dahi tahammül edemez. Groger Samsa'nın o halini gören patronu arkasına bakmadan evi terk etmiştir. Çok değer verdiği kız kardeşi Grete ilk başlarda ona iyi davranmıştır. En azından yemek vermiş ve odasını temizlemiştir. Ancak kardeşinin de yardımları çok uzun sürmemiştir.

''Buradan gitmeli... tek çare bu, baba. Ama onun Gregor olduğu düşüncesini kafandan atman gerek. Bizim asıl felaketimiz, bunca zaman bu düşünceye inanmış olmamız. Fakat o nasıl Gregor olabilir ki? Gregor olsaydı eğer; insanların böyle bir hayvanla birlikte yaşamalarının olanaksızlığını çoktan anlar ve kendiliğinden çıkıp giderdi...''

Annesi, babası, kardeşi hatta evde çalışan hizmetçiler dahi Groger Samsa'yı sadece bir böcek olarak görmeye başlamışlardır. Herkes den farklıdır. Kimsenin tahammül edemeyeceği kadar farklı. Sırf bu nedenle odasında tıkılı kalmaya mahkumdur.

Groger Samsa aslında bir başkaldırının sembolüdür. Kalıplaşmış olan aile ve toplumsal kurallarına bir başkaldırıştır. Sisteme karşı yapılan bir eleştiridir. Ailenin ve toplumun, bireyi nasıl da yok ettiğini en çarpıcı şekilde gözler önüne sermiştir.

Dönüşüm gerçekleşmeden önce ailesi ve çevresindeki insanlar tarafından sevilen Samsa, artık kendisinden istenilen beklentileri karşılayamamaktadır ve bu nedenle terk edilmeye, dışlanmaya ve unutulmaya mahkumdur.

Bütün bunlara rağmen Samsa yaşamaya devam etmek istemiştir. Herkesin birbirine benzediği, alışkanlıkları yerine getirmek için yaşadığı ve toplumun bireylere dayattığı kurallar içerisinde yaşamak zorunda kaldığı bir dünya da üstelik böylesine farklıyken yaşamını sürdürebilmek hiç de kolay olmayacaktır.

Annesi, babası, kardeşi ve hatta patronu bunun sadece geçici bir durum olduğuna inanırlar. Hatta bu nedenle onun olan her şeyi korumak isterler. Bu durumun uzun sürmeyeceğine inanmaktadırlar. Onun olan hiç bir şeye dokunmamaları gerekmektedir. Böylece tekrar insan olduğunda içinde yaşadığı topluma ayak uydurabilecek ve her şeyi unutacaktır.

''bu böyle süremez artık. Siz bunu anlamıyor olsanız bile ben anlıyorum Bu hilkat  garibesinin önünde kardeşimin adını ağzıma almak istemediğim için, yalnızda diyorum ki ondan kurtulmaya çalışmalıyız. Ona bakmak ve dayanmak için elimizden ne geliyorsa yaptık, sanırım bu konuda  kimse  bize en küçük  bir suçlamada bile bulunamaz.''

Franz Kafka'nın bu eserinde kendi hayatıyla ilgili önemli ayrıntılarda bulunmaktadır. Samsa'nın babası ve aileyle olan ilişkisi aynı zaman da Franz Kafka'nın ailesi ile olan ilişkileriyle benzerlik göstermektedir. Sadece Dönüşüm değil diğer bir çok eserinde bu benzerlikler göze çarpmaktadır.

Franz Kafka kapak tasarımında kesinlikle bir böcek resminin yer almamasını istemiştir. Nedenini ise yayınevine gönderdiği mektupta açıklamıştır.

''Son mektubunuzda bana, Ottomar Starke'nin Dönüşüm için bir kapak resmi hazırlayacağını yazmışsınız. Bunu okuyunca küçük ama sanatçıyı Napoleon'dan tanıdığım kadarıyla, herhalde çok gereksiz bir korku uyandı içimde. Yani Starke gerçekten bir kitap resimleyicisi olduğundan, doğrudan böceğin resmini yapmaya kalkışabilir gibi geldi bana. Sakın yapmasın böyle bir şey, lütfen! Niyetim, böylece onun yetki alanını kısıtlamak değil, öyküyü doğal olarak daha iyi bildiğim için, kendisinden yalnızca bir ricada bulunuyorum. Böceğin resmi yapılamaz. Dahası, uzaktan bile gösterilemez. Böyle bir niyet yoksa eğer ve dolayısıyla isteğim de gülünç kaçıyorsa - dahi iyi...''

Franz Kafka'nın sevgilisi Felice ile yazışmalarına ve Dönüşüm ile ilgili başka yazışmalara da kitabın sonunda yer veriliyor. Bu yazışmaların tamamı Dönüşümün yazım aşamasına ışık tutmaktadır. Çevirmen Ahmet Cemal'ın ise kitabın sonunda son sözü ve Kafka'yı Yeniden Çevirirken başlıklı bir metni yer alıyor. Bu bölümlerde öykü de asıl anlatılmak isteneni daha iyi anlamanıza yardımcı oluyor.

NOT: Franz Kafka'nın kapak tasarımında kesinlikle böcek resminin kullanılmasını istememesine rağmen Can Yayınları tarafından neden böyle bir tasarımla çıkartıldığını anlamak zor gerçekten. Tasarımı kötü değil tabi ki en azından ben beğendim. Ancak kullanılmaması daha iyi bir izlenim bırakırdı en azından benim üzerimde.

NOT: Sadece 102 sayfadan oluşan bu kitabı bir çok kişinin okuduğuna eminim. Bu kitap üzerine bir çok çalışma yapılıyor. Makaleler yazılıyor. Aynı zaman da yazarı Franz Kafka içinde. Ben ise sadece kitabın bende bıraktıklarını aktarmak istedim. Okumayanlar için ise eseri okumalarını tavsiye ediyorum. Sonrasında diğer kitaplarını da okumak isteyeceğinize eminim.

Bir önceki paylaşımım olan Stefan Zweıg eseri olan Satranç hakkındaki düşüncelerime buradan ulaşabilirsiniz.